ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ಹಳೇಬೀಡು

ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ಇದು ಕರ್ನಾಟಕದ ರಾಜ್ಯದ ಹಾಸನ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಹಳೇಬೀಡಿನಲ್ಲಿ ಇದೆ. ಕರ್ನಾಟಕದ ಹಳೇಬೀಡು (ಹಿಂದಿನ ದ್ವಾರಸಮುದ್ರ ) ದಲ್ಲಿರುವ ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವು ಹೊಯ್ಸಳ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಕ್ಕೆ ಒಂದು ಅದ್ಭುತ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ. ಭಗವಾನ್ ಶಿವನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾದ ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು 12 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಹೊಯ್ಸಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ರಾಜ ವಿಷ್ಣುವರ್ಧನನ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು.

ಹಳೇಬೀಡು ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಬೆಂಗಳೂರಿನಿಂದ 210.4 ಕಿ.ಮೀ ಮತ್ತು ಹಾಸನದಿಂದ 31.8 ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಹಾಗೂ ಹಾಸನ ರೈಲ್ವೆ ನಿಲ್ದಾಣದಿಂದ 31.8 ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿ ಇದೆ.

ಇತಿಹಾಸ

ಈ ದೇವಾಲಯವು 1121 CE ನಲ್ಲಿ ಹೊಯ್ಸಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ರಾಜ ವಿಷ್ಣುವರ್ಧನನಿಂದ ನಿಯೋಜಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು, ಇದು ತನ್ನ ಉತ್ತುಂಗದಲ್ಲಿ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಹೆಚ್ಚಿನ ಭಾಗವನ್ನು ಆಳಿತು. ಇಲ್ಲಿಗೆ ಸಮೀಪದ ಘಟ್ಟದಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ದೊರೆತಿರುವ ಶಾಸನವನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ರಾಜ ವಿಷ್ಣುವರ್ಧನನ ದಂಡನಾಯಕ ಕೇತಮಲ್ಲ 1121CE ರಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಿಸಿಲು ಆರಂಭಿಸಿದ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಇದರ ನಿರ್ಮಾಣವು ಸುಮಾರು 1121 CE ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು ಮತ್ತು 1160 CE ನಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿತು.

ಹೊಯ್ಸಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಅರಸು ಬಿಟ್ಟಿಗ ಅಥವಾ ಬಲ್ಲಾಳ ಬಿಟ್ಟಿದೇವ. ಈತನ ನಂತರದ ಹೆಸರು ವಿಷ್ಣುವರ್ಧನ (ಆಡಳಿತ: ಸು 1110 – 1142). ವಿಷ್ಣುವರ್ಧನನ ಆಡಳಿತದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಹೊಯ್ಸಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಇಂದಿನ ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದ ಬಲಿಷ್ಠ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವಾದದ್ದಲ್ಲದೆ ಪಕ್ಕದ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿಯೂ ವಿಸ್ತರಿಸಿತು. ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಮೂಲತಃ ದ್ವಾರಸಮುದ್ರ ದೇವಾಲಯ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು (ಹೊಯ್ಸಳರ ರಾಜಧಾನಿ ದ್ವಾರಸಮುದ್ರದ ನಂತರ, ಈಗ ಹಳೇಬೀಡು ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ), ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಸಮೃದ್ಧಿ ಮತ್ತು ಶಿವನ ಭಕ್ತಿಯ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಅದರ ನಿರ್ಮಾತೃವಾದ ರಾಜ ವಿಷ್ಣುವರ್ಧನ ಹೆಸರನ್ನು ಇಡಲಾಯಿತು, ಅವರ ಇನ್ನೊಂದು ಶೀರ್ಷಿಕೆ “ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ”, ಅಂದರೆ “ಹೊಯ್ಸಳರ ಅಧಿಪತಿ”.

ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ

ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಹೊಯ್ಸಳ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ, ಇದು ಸಂಕೀರ್ಣವಾದ ವಿವರಗಳು, ನಕ್ಷತ್ರಾಕಾರದ ವಿನ್ಯಾಸ ಮತ್ತು ಸೋಪ್‌ಸ್ಟೋನ್ (ಕ್ಲೋರಿಟಿಕ್ ಸ್ಕಿಸ್ಟ್) ಬಳಕೆಗೆ ಪ್ರಸಿದ್ದಿ ಪಡೆದಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯವು ದ್ವಿಕೂಟ (ಎರಡು-ದೇಗುಲ) ರಚನೆಯಾಗಿದ್ದು, ಇಲ್ಲಿ ಎರಡು ಗರ್ಭಗುಡಿಗಳು, ಪ್ರತಿಯೊಂದೂ ಭಗವಾನ್ ಶಿವನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಎದುರಾಗಿವೆ. ಎರಡು ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಲಿಂಗಗಳಿವೆ ಒಂದು ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ (ರಾಜನ ದೇವರು) ಮತ್ತು ಶಾಂತಲೇಶ್ವರ (ರಾಣಿ ಶಾಂತಲಾ ದೇವಿಯ ಹೆಸರನ್ನು ಇಡಲಾಗಿದೆ).

ಶಿಲ್ಪಕಲೆ

ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯದ ಅತ್ಯಂತ ಗಮನಾರ್ಹ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವೆಂದರೆ ಅದರ ಫ್ರೈಜ್‌ಗಳು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಆನೆಗಳು, ಸಿಂಹಗಳು, ಕುದುರೆಗಳು ಮತ್ತು ಹೂವಿನ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುವ ಈ ಸಮತಲವಾದ ಬ್ಯಾಂಡ್‌ಗಳು ದೇವಾಲಯದ ಸುತ್ತಲೂ ನಿರಂತರ ನಿರೂಪಣೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತವೆ. ವಿವರಗಳಿಗೆ ಗಮನ ಮತ್ತು ಈ ಕೆತ್ತನೆಗಳ ನಿಖರತೆಯು ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳ ಪರಿಣತಿಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತದೆ.

ಈ ದೇವಾಲಯವು ಶಿವ, ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಬ್ರಹ್ಮ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಿಂದೂ ದೇವತೆಗಳ ಹಲವಾರು ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಪ್ರತಿಯೊಂದೂ ಅವುಗಳ ವಿವಿಧ ರೂಪಗಳು ಮತ್ತು ಅವತಾರಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ಕಾಸ್ಮಿಕ್ ನರ್ತಕನಾದ ನಟರಾಜನಂತೆ ಶಿವನ ಚಿತ್ರಣಗಳು ಮತ್ತು ವಿಷ್ಣು ಮತ್ತು ಶಿವನ ಸಂಯೋಜಿತ ರೂಪವಾದ ಹರಿಹರ ಅವರ ಸೌಂದರ್ಯದ ಸೌಂದರ್ಯಕ್ಕೆ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿದೆ.

ಹೊಯ್ಸಳ ಶಿಲ್ಪಕಲೆ, ದ್ರಾವಿಡ ಶೈಲಿ ಮತ್ತು ಆರ್ಯ ಶೈಲಿಗಳೆರಡರ ಗುಣಗಳನ್ನೂ ತನ್ನದಾಗಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಈ ಶೈಲಿಯನ್ನು ವೇಸರ ಅಥವಾ ಹೊಯ್ಸಳ ಶೈಲಿ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಹೊಯ್ಸಳರ ಎಲ್ಲ ದೇವಾಲಯಗಳು ನಕ್ಷತ್ರಾಕಾರದ ಜಗತಿಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ.

ಹಳೆಯಬೀಡಿನ ಹಿಂದಿನ ಹೆಸರು ದ್ವಾರಸಮುದ್ರ. ಕ್ರಿ.ಶ. 950ಕ್ಕೆ ಮೊದಲೇ ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟರ ದೊರೆ ಭಾವದೋರ ಎಂಬಾತ ಇಲ್ಲಿ ಕೆರೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ ರಾಜ್ಯಭಾರ ಮಾಡಿದ್ದರಿಂದ ಇದಕ್ಕೆ ದ್ವಾರಸಮುದ್ರ (ದೋರಸಮುದ್ರ) ಎಂದು ಹೆಸರು ಬಂದಿತ್ತು ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.

ಈ ದೇವಾಲಯದ ನಿರ್ಮಾಣಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಇಪ್ಪತ್ತು ಸಾವಿರಕ್ಕಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚು ಶಿಲ್ಪಿಗಳು/ಕಾರ್ಮಿಕರು ಕೈ ಜೋಡಿಸಿದ್ದರೆಂದು ಅಧ್ಯಯನಗಳಿಂದ ತಿಳಿದುಬಂದಿದೆ. ಕಲ್ಲು ಹುಡುಕುವವರು, ತರುವವರು, ಮೊದಲ ಹಂತದ ಕೆತ್ತನೆ ಮಾಡುವವರು, ನಿರ್ಧಿಷ್ಟ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ಜೋಡಿಸುವವರು, ಅಂತಿಮ ಹಂತದ ಕೆತ್ತನೆಗಾರರು, ಕುಸುರಿ ಕೆಲಸಗಾರರು ಒಳಗೊಂಡತೆ ಸಾವಿರಾರು ಮಂದಿ ಕೈ ಜೋಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇವೆಲ್ಲಕ್ಕೂ ಮಿಗಿಲಾಗಿ ಮುಖ್ಯ ವಾಸ್ತುತಜ್ಞನಿಂದ ದೇವಾಲಯದ ಮಾದರಿ ನಕ್ಷೆಯು ಸಿಧ್ಧವಾಗಿರುತ್ತಿತ್ತು. ಅದರ ಅನುಸಾರವೇ ವರುಷಗಳ ಕಾಲ ನುರಿತ ಶಿಲ್ಪಿಗಳು ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಕೆಲವು ವಿಗ್ರಹಗಳನ್ನು ಪೂರ್ಣ ಕೆತ್ತಿ ಜೋಡಿಸುತ್ತಿದ್ದರೆ, ಇನ್ನೂ ಕೆಲವನ್ನು ಜೋಡಿಸಿದ ನಂತರ ಕೆತ್ತಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಹೊಯ್ಸಳರು ಶಿಲ್ಪಕಲೆಗಿತ್ತ ಅದಮ್ಯ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹವೆ ಹಳೇಬೀಡಿನಲ್ಲಿ ಅಧ್ಬುತ ದೇವಾಲಯಗಳು ನಿರ್ಮಾಣವಾಗಲು ಕಾರಣ ಎನ್ನಬಹುದು. ಅಧ್ಬುತ ಕೆಲಸವಿರುವ ದೇವಾಲಯವಾದರೂ ಕೆತ್ತನೆಯನ್ನು ಮಾಡಿರುವ ಶಿಲ್ಪಿಗಳ /ಕಾರ್ಮಿಕರ ಹೆಸರುಗಳು ಹೆಚ್ಚು ತಿಳಿದುಬರುವುದಿಲ್ಲ.