ಸಿದ್ದರಾಮೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯದ ಹಾವೇರಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಶಿಗ್ಗಾಂವ್ ತಾಲ್ಲೂಕಿನಲ್ಲಿರುವ ನೀರಲಗಿ ಎಂಬ ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದೆ. ಶಿವನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಿರುವ ಸಿದ್ದರಾಮೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವು 12 ನೇ ಶತಮಾನದ ಕಲ್ಯಾಣ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಮತ್ತು ಹೊಯ್ಸಳರು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಕ್ಕೆ ಉತ್ತಮ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ.
ಈ ದೇವಾಲಯವು ಬೆಂಗಳೂರಿನಿಂದ ಸುಮಾರು 382 ಕಿ.ಮೀ ಮತ್ತು ಹುಬ್ಬಳಿಯಿಂದ 34 ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಹಾಗೂ ಹಾವೇರಿ ನಗರದಿಂದ 48 ಕಿ.ಮೀ, ಶಿಗ್ಗಾಂವ್ ನಿಂದ 20 ಕಿ.ಮೀ ಮತ್ತು ಹುಬ್ಬಳಿ ರೈಲ್ವೆ ನಿಲ್ದಾಣದಿಂದ 35 ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ.
ನೀರಲಗಿ ಶಿಗ್ಗಾಂವ್-ಹಾವೇರಿ ಹೆದ್ದಾರಿಯಿಂದ ಕೇವಲ ಒಂದೆರಡು ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಹಳ್ಳಿ ಪ್ರದೇಶ. ಸಿದ್ದರಾಮೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವು ನೀರಲಗಿ ಗ್ರಾಮದ ಹೊರಗೆ ಪೂರ್ವದ ತುದಿಯಲ್ಲಿದೆ. ದೇವಾಲಯವು ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದೊಂದಿಗೆ ಆಯತಾಕಾರದ ಆವರಣದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿದೆ. ದೇವಸ್ಥಾನದ ಆವರಣದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ 12 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕಲ್ಯಾಣ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಸಿದ್ದರಾಮೇಶ್ವರ ಗುಡಿ ಇದೆ. ಇಲ್ಲಿ ದೊರೆತ ಒಂದು ಶಾಸನವು ಈ ನೀರಲಗಿ ಗ್ರಾಮವನ್ನು ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ‘ನೆರುಳಗೆ’ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು ಮತ್ತು ಮಲ್ಲ ಗಾವುಂಡ (ಬೆಳಹುಗೆಯ ನಾಡಪ್ರಭು, ಇಂದಿನ ಬೆಳಗವಿ) ಮಾಡಿದ ಭೂದಾನ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಈ ಪ್ರದೇಶವು ಹಳೆಯ ಕೋಟೆ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ಕಂಡುಬಂದಿದೆ ಆದರೆ ಇಂದು ಕೋಟೆಯ ಅವಶೇಷಗಳು ಏನೂ ಉಳಿದಿಲ್ಲ. ಹೀಗಾಗಿ ಇದು ಯುದ್ಧದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅಥವಾ ಆಕ್ರಮಣಕಾರರಿಂದ ನಾಶವಾಯಿದೆ ಎಂದು ಸುಲಭವಾಗಿ ಊಹಿಸಬಹುದು.
ಇದು ಒಂದು ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖ ಗರ್ಭಗೃಹವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಅದರ ನೋಟವನ್ನು ನೋಡಿದರೆ, ಅದು ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ಹಾನಿಯನ್ನು ಅನುಭವಿಸಲಾಗಿ. ಇತ್ತೀಚಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಬಾಗಿಲಿನ ಮುಂದೆ ಒಂದು ವೇದಿಕೆ ಇದೆ. ಈ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಮುಖಮಂಟಪ ಇದೆ. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವು ಸುಕನಾಸಿಯೊಂದಿಗೆ ಮುಖಮಂಟಪವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಬಾಗಿಲಿನ ಮೇಲಿನ ಭಾಗವು ಸಿಮೆಂಟ್‌ನಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಿದೆ. ಮೂರು ಹಂತದ ಶಿಖರವು ವೇಸರ ಮಾದರಿಯಾಗಿದ್ದು ಅದರಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ ಶಿಲ್ಪಗಳಿವೆ.
ಶಿಖರವು ಬೃಹತ್ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಮೂರು ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಸುಂದರವಾದ ರಚನೆಯಾಗಿದೆ. ಶಿಖರದ ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕಿರೀಟವಾಗಿ ಕಳಸವಿದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಳಸವು ಏಕಶಿಲೆಯಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಶಿಖರವು ಎರಡು ವಿಭಾಗಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಕಂಬದ ಗೋಡೆಗಳ ಮೇಲೆ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ನಿಂತಿದೆ. ಕೆಳಗಿನ ವಿಭಾಗವು ಪಕ್ಕೆಲುಬುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದೆ, ಇದು ಲಂಬವಾಗಿ ಇರಿಸಲಾಗಿರುವ ಬೆಲ್ಲೋನಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಗೋಡೆಯ ಅಲಂಕಾರವು ಚಿಕಣಿ ದೇವಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಸಪ್ತಮಾತೃಕೆಯರ ಹಾಗೂ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಮೂರ್ತಿ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.
ಪಶ್ಚಿಮ ದ್ವಾರದ ಮೇಲಿನ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಗಜಲಕ್ಷ್ಮಿ ಇರುವ ಐದು ಹಂತದ ದ್ವಾರದ ಚೌಕಟ್ಟು. ಬಾಗಿಲಿನ ಚೌಕಟ್ಟಿನ ಮೇಲಿರುವ ಐದು ಪಿರಮಿಡ್ ವಸ್ತುಗಳು ಐದು ಕಳಸಗಳಂತೆ ಕಾಣುತ್ತವೆ. ಪ್ರತಿ ಹಂತದ ಕೆಳಭಾಗದಲ್ಲಿ ಮಾನವನ ಆಕೃತಿಗಳಿವೆ. ಮನ್ಮಥ, ರತಿ ಮತ್ತು ಅವರ ಪರಿಚಾರಕರನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಿದೆ. ರಂಗಮಂಟಪದ ಚಾವಣಿಯಲ್ಲಿರುವ ಒಂಬತ್ತು ಕಮಲದ ಗ್ರಿಡ್ ಮಧ್ಯಭಾಗವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಿದೆ ಮತ್ತು ಅದು ಸಭಾಮಂಟಪದ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿದೆ. ಮುಂದೆ ಅಂತರಾಳ, ಮುಖಮಂಟಪ ಮತ್ತು ಗರ್ಭಗುಡಿ ಬಾಗಿಲು ಇವೆ. ಅಂತರಾಳದ ಪ್ರವೇಶ ದ್ವಾರದಲ್ಲಿ ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಶಿವಲಿಂಗಕ್ಕೆ ಮುಖ ಮಾಡಿರುವ ನಂದಿ ಇದೆ. ಚಾಲುಕ್ಯರ ತೋರಣವು ಹೆಚ್ಚು ಅಲಂಕೃತವಾಗಿದೆ.
ದೇವಾಲಯದ ಕೀರ್ತಿಮುಖವು ಚತುರ್ಭುಜ ಅಥವಾ ಆಯತಕರವಾಗಿದೆ. ಕೀರ್ತಿಮುಖದ ಜೊತೆಗೆ ಶಿಖರ ಮಾದರಿ ವಿಶೇಷವಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಎರಡು ರೀತಿಯ ಶಿಖರವಿದೆ. ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ನಾಗರ ಪ್ರಕಾರ ಮತ್ತು ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ವೇಸರ ಪ್ರಕಾರವಿದೆ. ಇದು ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ಪಿರಮಿಡ್ ರಚನೆಯಾಗಿದೆ, ಇಲ್ಲಿ ಶಿಲುಬೆಗಳು ಮತ್ತು ಶಿಲುಬೆಗಳ ರಚನೆಯ ಪ್ರಮಾಣವು ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿನ ‘ಶಿಲುಬೆಗಳು’ ಚರ್ಚ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುವ ಶಿಲುಬೆಗಳಿಗೆ ಹತ್ತಿರವಾಗಿವೆ. ಮೂರು ಶಿಲುಬೆಗಳು ಛೇದಕದಲ್ಲಿ ಹೂವಿನ ಮಾದರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಈ ಶಿಲುಬೆಗಳು ಸಂಕೀರ್ಣ ಘಟಕಗಳ ಅವಿಭಾಜ್ಯ ಅಂಗಗಳಾಗಿವೆ.
ಭೇಟಿ ನೀಡಿ